Sa më shumë të flasin prindërit me fëmijët e tyre, aq më shpejt rriten fjalori e këtyre fëmijëve dhe aq më mirë zhvillohet inteligjenca e tyre. Kjo mund të duket qartësisht e qartë, por u është dashur deri në vitin 1995 që shkenca të tregojë se sa herët në jetë ndryshimi mbi të folurit fillon të ketë rëndësi. Në atë vit, Betty Hart dhe Todd Risley nga Universiteti i Kansas publikuan rezultatet e një studimi dhjetëvjeçar, në të cilin ata kishin shikuar se si dhe sa, 42 familje në Kansas City, biseduan në shtëpi. Dr Hart dhe Dr Risley gjetën një lidhje të ngushtë midis numrit të fjalëve, që prindërit e një fëmije i kishin folur atij në kohën kur ai ishte tre vjeç dhe suksesin e tij akademik në moshën nëntë vjeç. Në tre vjeç, fëmijët e lindur në familje profesionale kishin dëgjuar 30 milion më shumë fjalë, sesa ato me një sfond më të dobët.
Ky vëzhgim ka implikime të thella për politikat në lidhje me bebet dhe prindërit e tyre. Ai sugjeron që dërgimi i fëmijëve në “parashkollë” (apo kopshte) në moshën katër vjeç – një hap i favorizuar midis politikëbërësve – konsiderohet shumë vonë për të kompensuar mangësitë arsimore në shtëpi. Për fat të mirë, të kuptuarit se si zhvillohen fjalorët e fëmijëve, po rriten, siç treguan disa prezantime në takimin e këtij viti, të Shoqatës Amerikane për Përparimin e Shkencës.
Një nga zbulimet më të habitshme erdhi nga Anne Fernald nga Universiteti Stanford, i cili ka zbuluar se pabarazia shfaqet shumë përpara se një fëmijë të mbushë tre vjeç. Edhe në moshën prej 18 muajsh, kur shumica e fëmijëve të vegjël flasin vetëm një duzinë fjalë, ata nga familjet në disavantazh janë disa muaj prapa fëmijëve të tjerë, më të favorizuar. Në të vërtetë, Dr Fernald mendon se diferencimi fillon që nga lindja.
Ajo mat sa shpejt fëmijët e vegjël përpunojnë gjuhën duke i ulur ato në prehrin e nënave të tyre dhe duke u treguar atyre dy imazhe; një qen dhe një top. Një zë i regjistruar i thotë vogëlushit të shikojë topin ndërsa një aparat fotografik regjistron reagimin e tij. Kjo lejon që Dr Fernald të shënojë momentin kur shikimi i fëmijës fillon të zhvendoset drejt imazhit të saktë. Në 18 muaj, fëmijët e vegjël nga prejardhje më të mirë mund të identifikojnë objektin e saktë në 750 milisekonda — 200 milisekonda më shpejt sesa ato të familjeve më të varfra. Ky, thotë Dr Fernald, është një ndryshim i madh.
Kuptoni hendekun
Problemi duket se është kumulativ. Deri në kohën kur fëmijët janë dy, ekziston një pabarazi gjashtëmujore në aftësitë e përpunimit të gjuhës dhe fjalorin e të dy grupeve. Është e lehtë të shihet se si mund të ndodhë kjo. Vogëlushët mësojnë fjalë të reja nga konteksti i tyre, kështu që sa më shpejtë një fëmijë i kupton fjalët që ai tashmë i di, aq më lehtë është për të ndjekur ato që nuk i di.
Tani është gjithashtu e qartë nga puna e Dr Fernald se fjalët që fliten drejtpërdrejt me një fëmijë, në vend se ato që dëgjohen thjesht në shtëpi, janë ato që ndërtojnë fjalorin. Vendosja e fëmijëve para televizionit nuk ka të njëjtin efekt. As lënia e tyre të ulet në këmbët e prindërve akademikë ndërsa të rriturit bisedojnë për Platonin.
Efektet mund të shihen drejtpërdrejt në tru. Kimberly Noble i Universitetit Columbia tha gjatë takimit se si pabarazitë gjuhësore reflektohen në strukturën e pjesëve të trurit të përfshirë në gjuhën përpunuese. Megjithëse ajo ende nuk mund të vërtetojë që të folurit e të dëgjuarit bën që truri të rritet, do të përshtatet me teoritë ekzistuese se si përvoja formëson trurin. Foshnjat lindin me rreth 100 miliardë neurone, dhe lidhjet midis këtyre formave me një normë në rritje eksponenciale në vitet e para të jetës. Thjeshtë modeli i këtyre lidhjeve përcakton se si funksionon truri dhe çfarë mëson. Në kohën kur një fëmijë është tre, do të ketë rreth 1.000 trilion lidhje në trurin e tij dhe përvojat e këtij fëmije përcaktojnë vazhdimisht se cilat forcohen dhe cilat krasiten. Ky proces, gradual dhe pak a shumë i pakthyeshëm, formon trajektoren e jetës së fëmijës.
Për fat të mirë, heshtja mund të fiksohet lehtësisht. T’u thuash prindërve është hapi i parë: shumë njerëz që vullnetarisht për veten dhe fëmijët e tyre nuk e dinin se mund t’i ndihmonin foshnjat e tyre, bëjnë mirë thjesht duke folur me ta.
Ka mjete që mund të ndihmojnë gjithashtu. Një e tillë është një pajisje e Analizës së Mjedisi Gjuhësor (LENA). Është si një pedometër, por mban gjurmët e fjalëve, jo hapat, duke analizuar fjalimin që dëgjojnë fëmijët. Fillimisht u zhvillua si një mbështetje për kërkime, por prindërit vazhdonin të kërkonin të dhënat që regjistroheshin dhe studiuesit e kuptuan kështu se mund të shërbente edhe si nxitje. Prindërit e përdorin atë për të monitoruar dhe për të përmirësuar modelin e tyre të të folurit.
Një studim i fundit nga Dana Suskind, kirurg pediatrik, tregon se sa premtuese është kjo qasje. Ajo u interesua për këtë fushë ndërsa monitoroi fëmijët të cilëve u kishte pajisur cochleas artificiale, për të trajtuar shurdhësinë.
Studimi i saj i ri tregon se përdorimi i një pajisje LENA, e kombinuar me një vizitë në shtëpi për të dhënë këshilla prindërve, prodhon një rritje prej 32% të numrit të fjalëve që një fëmijë dëgjon në orë pas gjashtë javësh. Iniciativa e Tridhjetë Miliardë Fjalëve të Dr Suskind (e quajtur sipas gjetjes origjinale të Dr Hart dhe Dr Risley) tani është duke përdorur pajisje LENA dhe vizita javore në shtëpi për të përmirësuar dietën gjuhësore të fëmijëve. Prindërit mësojnë të përdorin fjalët që duhet, për të pasuruar më shumë. Për shembull, në vend që t’i thuash një fëmije, “Vish këpucët”, dikush mund të thotë, “Në të vërtetë është koha të dalësh jashtë. Çarë duhet të bëjmë? ”
Grupe të tjera po provojnë qasje të ngjashme. Në Providence, Rhode Island, Angel Taveras, kryetari i bashkisë, ka filluar një projekt që përdor pajisjet LENA për të përmirësuar fjalorët e fëmijëve në arsimin parashkollor. Ndërkohë, në disa vende të tjera, infermieret që vizitojnë shtëpitë e nënave për t’u dhënë atyre këshilla për shëndetin dhe ushqimin, gjithashtu i inkurajojnë ata të bisedojnë me fëmijët e tyre dhe t’i lexojnë me zë të lartë. Ndërhyrje të tilla janë efektive dhe nuk janë veçanërisht të kushtueshme.
Në janar Barack Obama u bëri thirrje Kongresit dhe qeverive të shtetit që vendosin në dispozicion të parashkollorëve mësues me cilësi të lartë. Këtë vit, 30 shtete dhe Rrethi i Kolumbisë kanë rritur shpenzimet për parashkollorët. Në shkallë vendi, kjo arrin një rritje prej 6.9%.
Kjo është një gjë e mirë. Programet parashkollore janë të njohura për zhvillimin e fëmijëve, aftësive sociale dhe (siç sugjeron termi “parashkollor”) gatishmëri për shkollë. Por ata nuk merren me hendekun në zhvillimin shumë më të hershëm që Dr Fernald, Dr Noble, Dr Suskind dhe të tjerë kanë identifikuar. Dhe është ky hendek, shkollimi parashkollor më shumë se një vit në moshën katër vjeç, i cili duket se përcakton shanset e një fëmije për pjesën tjetër të jetës së tij.
/Marrë nga The Economist, me redaktime të stafit Shqip.al
